Légendes

A’ai no Tohi’ea

E maehaa ta te Arii o Afareaitu i fanau. Ia au i te faanahoraa a te Maohi, te tamarii matahiapo te mono i te ti'araa o te metua tane.Ua fe'a'a te mana'o o te metua tane, i te mea, te tamarii tamahine te matahiapo.

No te tamaroa te ti'araa, aita ra te tupuraa o te ohipa i ai i te peu i matauhia. Ua hurue te faatereraa i mana'ohia no raua. Na te taea'e o te Arii i rave i te tamaroa.E piimato rahi oia no Aimeho.Ua haapii oia i te tamaroa i te peu no te pa'i'uma mou'a e no te miriraa e te haamo'eraa i te tino pohe o te mau aito.

Are'a te tamahine ra, na Mata'ura oia i rave, e tahu'a teie taata. Ua haapii oia i te tamahine i te poro'i mana'o e te mau piri o te fenua.

Ia paari mai na tamarii, ua fifi te arii, inaha, toopiti oto'a o na tamarii nei e au i te mono i tona ti'araa.

Ua ani atu ra oia i te tahu'a rahi ia Tenuupana'i ia imi mai i te tahi rave'a. Ua na'o atu ra te tahu'a:

« E te Arii e, ia ti'a ia 'oe, e ma'a rave'a iti teie.E tamata i ia raua, inaha hô'e â to raua mahana fanauraa. Te tamarii tei rahi tona itoito e tona paari, nona te parahiraa, e 'a'e na marhaa nei i te mou'a teitei roa a'e o te fenua nei. Te tamarii e tae matamua i ni'a, ona te arii mai. »

Ia po'ipo'i a'e, ua haamata te tata'uraa. Ua puputu rahi mai te taata i mua i te mou'a.Ua tono atu ra te arii e toopiti o te mau pirimato nona i te tupu'ai mou'a. Ua tuo 'oia i tana nau tamarii, tei ite a'e na i te 'opuaraa a te mau metua.

Ua parau atu ra 'oia i te tamaiti: ''Ia 'oe, e taata aravehi oe i te 'a'e mou'a, e na mua atu nei 'oe i te haere!''

Ua na'o atu ra i te tamahine: ''Ia 'oe e ta'u tamahine, e na te pae aui oe i te hare. Te tamarii matamua e tae i te tupu'ai mou'a oia te mono ia'u.Na to orua feia tariparau e horo'a i te faarevaraa, e ta'i ê to te tahi pahu, e ta'i e to te tahi.Na te tari prau e ato'a e faa'ite mai ia matou i to orua ti'araa;toomaha piimato aravehi roa o te 'a'e ato'a na na poro e ha o te mou'a, na te ta'i o ta ratou pahu e faa'ite i to orua tere.

Reva atu ra na maehaa. To te tamahine te 'e'a roa a'e, e mea huru ohie ra. To te tamaroa, e 'e'a poto a'e, mea fifi ra e te ataata ho'i »

Ua na ni’a iho ra te tamahine i te puu ‘aivi e ‘oi’oi atu ra tona tereraa.

Ua na te aro mou’a te tuâne, e mea na roto oia i tona puai. Ua rave ato’a mai oia e piti tau ra’au ei titi na na. ‘Oi’oi ato’a atu ra tona tereraa.

I te ti’araa te râ, ua hau atu i te ‘afaraa te vahi tana i ‘a’e. Ua faaea rii iho ra oia no tona hepohepo. ‘Aita e vahi ‘apoo ei patiaraa i tana na titi ‘aito, e mea hinuhinu roa te mato i taua vahi ra e te topatarere hoi.

Ua tape’a a’e ra na rima i te ûpoo e ua feruri iho ra oia. Tona ia faarooraa i te ho’e reo iti i piha’i iho ia na. Tona hoa o Matare’a tei na’o atu :

-E tauturu vau ia ‘oe i roto i to ‘oe tere e teie tamaiti hui arii, ua hau a’e to’u pa’ari i te ‘ofa’i, ‘a mau ia’u.

Ua mo’ehia-roa hia o Matare’a i teie tamaiti, tei ni’a noa iho hoi i tona tâtua. Ua rave maira oia i te tohi mata re’a, ua pao a’e ra i te ‘ofai ei ‘apoo no tana na titi . ‘Auaa o Matare’a i ‘oi’oi faahou ai oia i te ‘a’eraa.

Na te pahu i faa’ite i te tamahine i te tere o tona tuane. Ua papu a’e ra iana, e na mua tona tuâne i te tapae . Ua faaea a’e ra oia i ni’a i te ho’e ‘ôfa’i mai te ha’uti ‘ore. Ua faaea ato’a hoi te ta’i pahu.

Ua ani a’e ra ‘oia na roto i te mana’o i te tauturu a te ‘aito ra o Pai tei tui te roo no tana ‘omore.

Ua mau a’e ra o Pai i tana ‘omore e ua mao’a a’e ra i ni’a ia Tainuna. Ua faahahi a’e ra te tahu’a ra o Tenuupana’i i te tereraa o te omore tei tano atu i ni’a i te mou’a tâpiri e puta roa atu ra, mai te pâtiri ra te haruru i faaroohia. Ua mapiha roa te ‘omore a Pai i ni’a roa ia Mai’ao te mauraa.

No teie haruru rahi e te ‘ohipa tana i ‘ite, ua tupu te mata’u i roto i teie tamaiti. Tau metera rii noa e toe ra a tae roa atu ai oia i ni’a i te tupu’ai mou’a.

Ua ri’ari’a ‘oia , ‘aita atu ra te ‘avae i mau faahou e topa roa mai ra oia i raro i te mou’a.

Ua hi’o muhu ore noa te arii e tona mau taata i te ‘ohipa i tupu, are’a te pahu ra, te faa’ite ra ia e ua tapae teie tamahine i ni’a i te tupu’ai mou’a.

Ua faariro a’e ra te arii i tana tamahine ei arii vahine.

Hi’o a’e ra i te mou’a e na’o a’e ra :

-No te haruru ta ‘oe i faatupu, ua ravehia te varua o ta’u tamaiti e te patiri. ‘E’ita atu ra ‘oe e parau faahouhia o Moua Muhu, o Mou’a Puta ra. O te i’oa ia o teie mou’a e tae mai i teie mahana.

(Na Tetuarii a Papai, mono tavana no Afareaitu)